Shkruar nga Bashkim Isufi

Institucionet e Kosovës duhet te vazhdojnë me reformat dhe me nxitjen e investimeve. Ne këte rast bankat fillimisht do te angazhonin potencialin kreditor te pa-shfrytëzuar, i cili nuk është edhe aq i vogël dhe do te ruanin likuiditetin duke shfrytëzuar paratë e freskëta qe eventualisht do te rrjedhnin nga vendet evropiane si rezultat i masave te fundit te BQE-së. 

“Lehtësimi Sasior” (Quantitative Easing - QE) është masë e politikës monetare e aplikuar nga disa vende me ekonomi te zhvilluar, si përgjigje ndaj krizës se fundit financiare, recesionit te tejzgjatur dhe rritjes se papunësisë.

Banka Qëndrore Evropiane (BQE) vendosi para pak ditësh për herë te parë që prej themelimit te saj, te aplikojë këtë politikë.

Me këtë masë aplikohet një politikë monetare ekspanzive, përmes se cilës synohet rritja e masës monetare dhe e parasë në qarkullim.

Praktikisht, BQE do te ndërhyjë në te ashtuquajturin “treg i hapur”, për te blerë letra me vlerë te vendeve anëtare te Eurozonës (qeveritore dhe te sektorit privat). Njoftimin e bëri Presidenti i BQE-së, Italiani Mario Draghi, në konferencën me media te datës 22 janar, nga ndërtesa e re e BQE-së në Frankfurt te Gjermanisë.

Kjo masë ka filluar te përdorët pas uljes drastike te normave bazë te interesit te bankave qendrore dhe ne pamundësi për te ulur me tutje këto interesa. Praktikisht, normat bazë te interesit mund te jenë edhe zero (0), por nuk mund te shkojnë në minus zero.

ShBA-të patën ulur interesat në 0.25%; ashtu pat vepruar edhe Banka Qëndrore Evropiane. Banka e Japonisë kishte ulur normat e interest në zero, në vitin 2003 – 2004. Ky është maksimumi qe një bankë qëndrore mund te bëjë me politikat konvencionale, për te ulur kostot e financimit.

Në realitet, Japonia ishte e para e cila shkoj përtej uljes se normave te interest në zero dhe lansoi te ashtuquajturin, Lehtësimin Sasior (QE) me politikën e njohur si “Abenomiks”, sipas Kryeministrit Japonez, Shinzo Abe.   

Banka Qëndrore Evropiane, bazuar në Traktatin e Mastrihtit (Maastricht Treaty, 1992), mbi themelimin e saj, politikën e vet monetare e ka te orjentuar në arritjen e një prioriteti “suprem” -- ruajtja e stabilitetit te çmimeve.

Stabiliteti i çmimeve është definaur si një oscilim/lëvizje/rritje e çmimeve te përgjithshme ne masën prej 2% ne nje periudhë afat-mesme në vendet anëtare te Unionit Evropian.

Kjo politikë monetare është parë si çasje e duhur afatgjatë pas nje procesi integrues dhe ankorimi i politikave ekonomike dhe zhvillimore te vendeve anëtare ne prioritetin e stabilitetit te çmimeve, do te rrise produktivitetin dhe konkurueshmërinë ne këto vende.

Si rrjedhojë, konsumatoret Evropian do te furnizohen me produkte dhe shërbime konkuruese. Në parim, politika e Bankes Qëndrore Evropiane ka qenë politikë koxha restriktive monetare me mundësi te pakta për te shfrytëzuar paranë si instrument i nxitjes së zhvillimit ne rrethana te recesionit  –  nën-potencialin e tyre te Produktit te Përgjithëm Bruto (GDP).

Nëse i shtojmë kësaj edhe kufizimet e vendosura në politikat fiskale për vendet anëtare, atëherë vendet kanë mbetur me pak “shkopinj” në dorë për te nxitur rritje ekonomike dhe zhvillim. Sfera e politikave në te cilen do te mund te ndikohej paksa më tepër është ajo e reformave strukturore. 

Një sfide tjeter e vazhdueshme e politikës monetare te Bankës Qendrore Evropiane ka qenë harmonizimi i cikleve te biznesit në mes te vendeve anëtare.

Shpeshherë, në rast se një vendi i ka shkuar më tepër për shtati politika më restriktive, në këte rast monetare, një vend tjetër ka pasur nevojë për para më “te lirë”.

Teori te ndryshme ekonomike kanë vërtetuar se fokusimi ne mbajtjen e inflacionit ne nivele te ulëta, ka si pasojë rritjen e papunësisë.

Në realitet, kjo edhe ka ndodhur ne disa vende te Eurozonës. Përderisa ekonomi si ajo e Gjermanisë, e cila ka një produuktivitet dhe konkurueshmëri te lartë, ka funksionuar mirë, efektet negative janë vërejtur ne vendet tjera te Unionit Evropian, si në Greqi, Spanjë, Itali etj.

Këto vende, sidomos prej vitit 2008 janë përballur me rritje te vazhdueshme te papunësisë.

Lehtësimi Sasior është refuzuar nga BQE deri tani, ani pse ka pasur presione dhe kërkesa te vazhdueshme.

Me sa duket, tendencat deflacioniste ne vendet e Eurozonës e kanë legjitimuar një veprim te tillë, me arsyetimin e kthimit te niveleve te inflacionit deri në 2%.

Ithtarët e politikës monetare te deritashme te Bankës Qëndrore, kanë konstatura që recesioi dhe papunësia në disa vende janë pasojë e mos realizimit te reformave te duhura ekonomike qe ndikojnë ne rritje te efiçiencës ekonomike, rritjen e produktivitetit dhe rrjedhimisht te konkurueshmërisë se tyre, e asesi si pasojë e mungesës se parasë në treg.

Ka nje thënje “shiko çfarë bënë me paratë që ke, para se të kërkosh para tjera”. Sipas këtyre pikpamjeve, edhe masa e fundit e BQE nuk do te jep efekte pozitive afatgjata, por do te shërbej vetem sa për t’u këndellur nga recesionet e vazhdueshme te kësaj periudhës se fundit.

Në anën tjetër, ithtarët e një politike më ekspansive monetare te Bankës Qendrore Evropiane, kanë argumentuar vazhdimisht se vende te caktuara te Unionit Evropian kanë nevojë më shumë për paranë e “lire” ne mënyrë qe te kenë resursin financiar për te mbajtur ritmet e duhura te zhvillimit dhe te punësimit.

Ky është në parim ai baraspeshimi / “trade-off” qe duhet bërë me kujdes ne aplikimin e politikave monetare, me qellim te mbajtjes se inflacionit te kontrolluar por ne anën tjetër te ruhet edhe niveli i dëshiruar i punësimit.

Ndikimet në Kosovë

Në Kosovë, me politikën e deleguar monetare (Euroizimin), ndikimet e Lehtësimit Sasior do te jenë te dyanshme, te natyrës pozitive - te tërthorta dhe eventuale dhe negative – të drejtpërdrejta dhe te sigurta.

Ndikimet pozitive do te vërehen tek kreditorët/kredidhënësit dhe importuesit, ndërsa ato negative, tek konsumatorët dhe debitorët/borxhlinjët. Përderisa efektet negative do te vijnë vet-vetiu nga refleksionet e tregut, ato pozitive kërkojnë angazhim te shtuar.    

Me gjasë efektet negative do te jenë më te shpejta. Duke qenë vend importues, Lehtësimi Sasior do te ndikojë ne uljen e kursit te euros në raport me valutat tjera dhe rrjedhimisht ne ngritjen e çmimeve te importit, sidomos te atyre importeve qe vijnë nga jashtë Eurozona, e qe ne tregun Kosovar janë te konsiderueshme.

Një efekt tjetër do te vërehet ne rritjen e vlerës se borxheve te ekonomive familjare dhe bizneseve qe kanë kredi, sepse ato do te vazhdojnë te kthejnë kreditë me koston e kontraktuar më heret.  

Ndërsa sa i përket ndikimeve eventuale pozitive, ato edhe nëse ndodhin, do te jenë më te ngadalta dhe te kufizuara.

Edhe masat e uljes se interesave qe BQE i ka marrë deri tani, nuk kanë ndikuar shpejt dhe ne nivelin e dëshiruar në uljen e interesave në tregun financiar te Kosovës.

Kjo ndodhë sepse mekanizmi i transmetimit te politikave te BQE-së ne kontekstin e Euroizimit Kosovar ndikon shumë më ngadal, apo edhe nuk vërehet fare.

Efektet pozitive do te duhej te reflektoheshin tërthorazi ne rritjen e potencialit financiar te bankave Kosovare, si rrjedhoje e kësaj edhe në rritjen e potencialit kreditor dhe në uljen e kostos se kredive.

Kredi më shumë dhe më te lira, potencialisht mund te rezultojë me invetime dhe me punësim. Kjo mbetet te shihet.

Institucionet Kosovare do duhej qe te vazhdonin me reformat dhe me nxitjen e investimeve.

Ne këte rast bankat fillimisht do te angazhonin potencialin e pa-shfrytëzuar aktual, i cili nuk është edhe aq i vogël, dhe te vazhdonin me thithjen e parave te freskëta qe eventualisht do te rrjedhnin nga vendet evropiane si rezultat i masave te fundit te BQE-së.

/Autori është ligjërues i lëndëve financiare në Kolegjin Iliria/